تأثیر فناوری اطلاعات بر سفرهای شخصی و حمل و نقل بار

یکی از مهمترین ابزارهای پیشرفت و توسعه در دنیای کنونی بهره برداری دقیق و مؤثر از فناوری اطلاعات است که از دهه 1980 میلادی به بعد ابزار استفاده از این امکانات در جهان ایجاد شد و مهمترین شاخصه آن بهره برداری از فناوری اطلاعات با اینترنت می باشد .

به گزارش روابط عمومی شهرداری تهران، وسعت پیشرفت های صورت گرفته به ترتیبی است که بسیاری از متخصصان،  آینده نگران و اقتصاددانان بر این عقیده اند که سالهای اخیر انقلابی مشابه انقلاب صنعتی به وقوع پیوسته است که جهان را وارد عصر اطلاعات می نماید . این انقلاب بسیاری از جنبه های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی حیات بشر را دست خوش تحولی عمیق کرده است . یکی از ابعاد این تحول ، تغییرات عمیقی است که در روابط اقتصادی بین افراد ، شرکتها و دولتها به وجود آمده است . مبادلات تجاری بین افراد با یکدیگر ، شرکتها با یکدیگر و افراد با شرکتها و دولتها به سرعت از حالت سنتی خود که عمدتاً مبتنی بر مبادله بر مبنای اسناد و مدارک کاغذی است خارج شده و به سوی انجام مبادلات از طریق بهره گیری از سامانه های مبتنی بر اطلاعات الکترونیکی که به تجارت الکترونیکی معروف می باشد ، در حرکت است .   توسعه استفاده از تلفن های همراه ، کامپیوترهای دستی و سایر ابزار آلات ارتباطی موجب تغییر تعاریف و توانایی های انسان ها در انجام کارها گردیده و موجب رشد و توسعه مقوله هایی نظیر ساعات کاری متغیر و انعطاف پذیر و دور کاری شده است. پیشرفتهای حاصل شده در فناوری اطلاعات ، خانه را به عنوان محلی مناسب برای انجام برخی فعالیتها که قبلاً از طریق حضور در محل کار امکان پذیر بود ، مطرح نموده است . همچنین توسعه استفاده از تلفن های همراه ، کامپیوترهای دستی و سایر ابزار آلات ارتباطی موجب تغییر تعاریف و توانایی های انسان ها در انجام کارها گردیده و موجب رشد و توسعه مقوله هایی نظیر ساعات کاری متغیر و انعطاف پذیر و دور کاری شده است. حمل و نقل بار نیز تحت تأثیر این پیشرفتها در بسیاری از جهات دگرگون گردیده و بدین ترتیب دیگر نمی توان دسترسی را تنها با عواملی نظیر زمان سفر، فاصله و یا هزینه سنجید و پیشرفت های صورت گرفته در زمینه فناوری اطلاعات موجب دگرگونی الگوهای سفر (چه سفرهای شخصی و چه سفرهای باری) خواهد گردید. باتوجه به موارد فوق این مقاله با هدف مطرح ساختن فناوری اطلاعات تأثیرات آن در حمل و نقل مسافر و بار از جوانب مختلف مورد بررسی قرار خواهد داد.  تکنولوژی های مرتبط با فن آوری اطلاعات -- رایانه ها -- اینترنت -- تلفن های همراه و سایر دستگاه های دستی -- سیستم های ارتباطی خصوصی(سیستم های ارتباطی و ردیابی ماهواره ای) -- نرم افزار  تأثیرات بالقوه سیستم فناوری اطلاعات در رفتارهای سفری فناوری اطلاعات از طرق مختلف در انجام سفرهای شخصی تآثیرگذار خواهد بود که می توان به طور خلاصه به موارد ذیل اشاره نمود : -- خریدهای الکترونیکی    -- سایر خدمات الکترونیکی مانند دور درمانی -- اشتغال انعطاف پذیر و دورکاری -- اشتغال موقت و نیمه موقت -- اشتغال متحرک -- آموزش -- سیستم های خودکار اطلاع رسانی به رانندگان وسایل نقلیه شخصی  تجارت الکترونیکی ( مصرف کنندگان ) برای تجارت الکترونیکی تعاریف مختلفی ارایه شده است که اغلب آنها مبتنی بر تجارب گذشته در استفاده از تجارت الکترونیکی بوده است. به طور کلی تجارت الکترونیکی فعالیتهای گوناگونی از قبیل مبادله الکترونیکی کالاها و خدمات، تحویل فوری مطالب دیجیتالی، انتقال الکترونیکی وجوه، مبادله الکترونیکی سهام، بارنامه الکترونیکی، طرح های تجاری، طراحی و مهندسی مشترک، منبع یابی، خریدهای دولتی، بازاریابی مستقیم و خدمات بعد از فروش را در بر می گیرد. در حال حاضر غالب خریدهای الکترونیکی در زمینه های کتاب، نرم افزار، موسیقی، سفر، سخت افزار، البسه و وسایل الکترونیکی انجام می پذیرد و پیشرفت هایی در زمینه خرید اقلام روزمره صورت پذیرفته است. خرید اقلام روزمره از جمله مواردی است که تأثیرات مهمی در رفتارهای ترافیکی به دلیل تداوم و تکرار دارد. البته باید توجه داشت که سفرهای خرید معمولاً به نوعی به سایر فعالیتها از جمله تفریح نیز ارتباط دارد اما در هر صورت انتظار می رود که در سال های آینده شاهد افزایش خرید الکترونیکی اقلام روزمره باشیم.  سایر خدمات الکترونیکی علاوه بر خریدهای الکترونیکی، هرروزه شاهد افزایش استفاده از اینترنت برای خدماتی مانند عملیات بانکی، مکاتبه با ادارات و سازمانهای دولتی برای کسب اطلاعات، پرداخت مالیات، اخذ انواع پروانه ها، سفرها و بسیاری دیگر از فعالیت ها می باشیم. یکی از خدماتی که با گسترش روزمره رو به رو می باشد دور درمانی و یا خدمات پزشکی الکترونیکی است که در آمریکا در سال 2000 میلادی بیش از 33 میلیون مراجعه کننده برای دریافت اطلاعات بهداشتی و درمانی داشته است. توسعه دوردرمانی احتمالاً تنها اثرات غیرمنظمی در فعالیت های روزمره مردم و الگوهای سفر خواهد داشت اما می تواند در رفت و آمدهای افراد سالمند و بیماران تأثیرگذار باشد.  اشتغال انعطاف پذیر و دور کاری فناوری اطلاعات در قالب استفاده از رایانه های شخصی در محل سکونت، اینترنت، فاکس و نامه های الکترونیکی، قابلیت ها و تأثیرپذیری موضوع اشتغال انعطاف پذیر را بیش از گذشته مطرح نموده است. اشتغال انعطاف پذیر دارای مزایای بسیاری در ارتقاء کیفیت زندگی انسان ها شامل انعطاف پذیری بیشتر در انجام و برنامه ریزی فعالیت های مختلف روزانه با سایر افراد خانواده، صرف زمان بیشتر با افراد خانواده و صرفه جویی در زمان سفر می باشد. دور کاری نیز به عنوان نوعی قرارداد قانونی بین کارفرمایان و کارمندان برای انجام فعالیت ها از محل سکونت و یا محل های دیگری که برای کارمند مناسب تر می باشد، مطرح گردیده است. تأثیر دورکاری بر الگوی سفر می بایست از جوانب مختلف مورد بررسی قرار گیرد. برای مثال حذف سفرها به محل کار ممکن است باعث به وجود آمدن سفرهایی با اهداف دیگر و یا حتی سفرهایی در ارتباط با موضوع کاری گردد. همچنین دورکاری و اشتغال انعطاف پذیر می تواند تأثیراتی در انتخاب محل زندگی و محل کار که خود موجب پیدایش الگوهای سفر متفاوتی خواهد گردید نیز داشته باشد. در هر صورت از دیدگاه رفتارهای سفری، پرسش اساسی تعیین میزان تأثیرگذاری فعالیت های مرتبط با اشتغال انعطاف پذیر بر سایر فعالیت های روزمره به ویژه در ارتباط با مسایل ذیل می باشد: -- جایگزینی سفرهای کاری با سایر سفرها به چه ترتیب و با چه اثراتی شکل می گیرد؟ -- سفرهای غیر کاری دستخوش چه تغییراتی خواهد گردید ؟ -- کارمندان چگونه فعالیتهای کاری خود را با سایر فعالیتها انطباق خواهند داد ؟ -- تأثیرگذارترین تکنولوژی ها در تعیین نحوه انجام کار و در نتیجه تغییر الگوهای سفر کدامند ؟  اشتغال موقت و نیمه موقت در برخی از کشورها به ویژه آمریکا ، پیشرفتهای فناوری اطلاعات باعث افزایش تعداد شغل های موقت و نیمه وقت گردیده است . تحقیقات انجام شده حاکی از آن است که سفرهای ایجاد شده در ارتباط با اشتغال تمام وقت و نیمه وقت در مقایسه با شغل های دایم باعث کاهش زمان سفرها و کاهش تراکم ترافیک به ویژه در ساعات اوج         می گردد. با توجه به وضعیت بازارهای تجاری و توسعه روز افزون تجارت الکترونیکی و نیاز به تخصص های مختلف در دوره های زمانی کوتاه مدت ، انتظار می رود که تعداد شغلهای موقت و نیمه وقت در آینده با افزایش بیشتری روبرو گردد که بدین ترتیب تأثیرات این امر در سیستم حمل و نقل و الگوهای سفری می بایست مورد توجه قرار گیرد .  اشتغال متحرک اشتغال متحرک که قرابت نزدیکی با اشتغال انعطاف پذیر دارد،عمدتاً مرتبط با اشتغال خارج از محل کار و یا حتی محل سکونت می باشد. به دلیل تسهیلات فراهم شده از جمله تلفن همراه ، فاکس ، امکان ایجاد ارتباط با اینترنت و نامه های الکترونیکی ، این امکان برای نیروی کاری به وجود آمده که دفاتر کاری متحرک داشته باشند. حتی به دلیل فراهم شدن این تسهیلات، انتخاب محل زندگی در نقاط دورتر از مراکز متراکم شهری نیز فراهم گردیده و برخی از شاغلان، بخشی از فعالیتهای کاری خود را در فاصله نسبتاً دور، بین محل زندگی و محل کار انجام می دهند. پیشرفت های تکنولوژیکی به وجود آمده، توسعه سیستم های هوشمند تلفن و دستگاه های اتصال به اینترنت را موجب گردیده و امکان انجام فعالیت های شغلی در حین حرکت را آسان تر نموده است. بدون تردید افرادی که از این سیستم ها استفاده می نمایند با برنامه ریزی دقیق و بهره وری کامل از زمان، الگوهای سفری خود را به سمت کاهش تعداد سفرها تغییر خواهند داد.  آموزش توسعه سیستم های فناوری اطلاعات به همان ترتیبی که در ساختارهای اشتغال تأثیرپذیر بوده، می تواند در بخش آموزش نیز گزینه های مختلفی را ارایه نماید. آموزش از دور از سال های گذشته به عنوان یکی از روش های آموزش مطرح و تجربیات بسیاری نیز در این زمینه کسب گردیده است (مانند دانشگاه پیام نور). ارسال جزوات و فیلم های ویدئویی آموزشی، استفاده از شبکه های تلویزیونی و ... نیز قبلاً مورد استفاده قرار گرفته است. امروزه با توجه به پیشرفت های کسب شده در زمینه های مختلف فناوری اطلاعات به ویژه به وجود آمدن شبکه اینترنت، امکانات لازم برای آموزش در اوقات مناسب برای افراد و همچنین عدم حضور در کلاس را فراهم نموده است و بسیاری از دانشگاه های معتبر دنیا مطالب درسی استادان را در صفحات اینترنت ارایه می دهند.  بدون تردید و به ویژه در جوامعی که تمایل و تقاضا برای آموزش در سطح بالایی می باشد و هرم سنی جمعیت بیانگر جوان بودن جامعه است ، استفاده از فناوری اطلاعات در امر آموزش می تواند تأثیرات مهمی در تغییر الگوهای سفری آموزشی و کاهش آن داشته باشد . سیستم های خودکار اطلاع رسانی به رانندگان وسایل نقلیه شخصی توسعه فناوری اطلاعات می تواند در بخش اطلاع رسانی حمل و نقل تأثیرات مهمی را داشته باشد . رانندگان وسایل نقلیه قادر خواهند بود که اطلاعات مرتبط با شرایط ترافیک ، پیش بینی وضعیت ترافیک ، تعیین مسیرهای مناسب، آگاهی از خطرات در پیش رو و یا آگاهی از تصادفات و سایر مسایل را به طور خودکار دریافت نمایند . سیستم هایی که بر اساس شبکه اینترنت طراحی گردیده اند می توانند جایگزین سیستم های فعلی که از کارایی مناسبی نیز برخوردار نمی باشند ، گردند .علاوه بر مسایل فوق ، توسعه فناوری اطلاعات می تواند در مباحثی مانند هواپیمایی نیز مورد استفاده قرار گیرد . در هر حال آگاهی دقیق از وضعیت سیستم های حمل و نقل ، تأثیرات مهمی در انتخاب مسیر ، شناسایی مقصد قبل از حرکت و زمان انجام سفر خواهد داشت و این خود می تواند در کاهش تأخیرات و ازدحام در شبکه مؤثر باشد .  »»»    تأثیرات فناوری اطلاعات در حمل و نقل کالا    «««  تغییرات ساختاری در حمل و نقل کالا تقاضا برای حمل و نقل بار و ساختار تشکیلات حمل و نقل بار امروزه به شدت تحت تأثیر تجارت الکترونیکی قرار گرفته و موجب کاهش احجام باری و افزایش حمل و نقل کالا از نقاطی که هیچ گونه ارتباطی با فرستنده و گیرنده کالا ندارند، گردیده است .  سازمان های سنتی در بخش حمل و نقل کالا با توجه به افزایش خریدها توسط تجارت الکترونیکی می بایست توسعه یابند و شرکتهای کوچک تر به منظور خدمات رسانی به ویژه در بازارهای کوچک تر مانند خرید اقلام روزانه شکل خواهند گرفت . در هر صورت فناوری اطلاعات و افزایش تجارت الکترونیکی ، تأثیرات مهمی در روش حمل و نقل بار ، میزان محموله ها و زمان تحویل گذارده است اما در هر صورت به دلیل امکان برنامه ریزی دقیق ، این امر با کارایی و بهره وری بیشتر انجام خواهد پذیرفت .   دنیای حمل و نقل پس از دوران شکوفایی اتومبیل ، هیچگاه با چنین پدیده تکنولوژی رو به رو نگردیده بود و فناوری اطلاعات در سالهای اخیر موجی را آغاز نموده که در آینده نزدیک در بسیاری از وجوه زندگی انسان ها تأثیر گذار خواهد بود .  سیستم های خودکار اطلاع رسانی به وسایل نقلیه باری وسایل نقلیه باری نیز از پیشرفتهای حاصله در سیستم های اطلاع رسانی به وسایل نقلیه شخصی بهره مند خواهند گردید ، ضمن آنکه خدمات خاص و مرتبط با حمل و نقل بار نیز در قالب این سیستم ها شکل خواهد گرفت . این خدمات شامل ارایه اطلاعات در خصوص وضعیت توقف و بارگیری و تخلیه بار در پایانه ها و سایر مسایل مرتبط خواهد بود . استفاده از این سیستم ها با توجه به افزایش حجم تجارت الکترونیکی و نیاز به جابجایی بیشتر کالا ، کارایی سیستم حمل و نقل بار را افزایش خواهد داد .  نتیجه گیری با پیشرفت فناوری برای بسیاری از مردم، خانه به عنوان محلی مناسب برای انجام برخی فعالیتها که قبلاً تنها از طریق محل کار امکان پذیر بود، مطرح گردیده است . علاوه بر آن ، توسعه استفاده از تلفن های همراه، کامپیوتر های دستی و سایر ابزار و آلات ارتباطی موجب تغییر در انجام کارها و برنامه ریزی دینامیکی فعالیتها در حال سفر و یا در موقعیت های خارج از محل زندگی و محل کار گردیده است . فن آوری اطلاعات همچنین موجب رشد و توسعه مقوله هایی نظیر ساعت کاری متغیر و انعطاف پذیر و دورکاری گردیده است . حمل و نقل بار نیز تحت تأثیر پیشرفتهای فناوری اطلاعات در بسیاری از جهات دگرگون گردیده است. استفاده از انواع سیستم های حمل و نقل بار با توجه به فناوری نوین ارتباطی به همراه برنامه ریزی و مسیر یابی دقیق تر و همچنین نرم افزارهای تدوین شده به منظور ردیابی، سایت های تدوین شده برای معرفی بار و مبدأ و مقصد آن به یاری بنگاه های حمل و نقل آمده و همچنین ابزار لازم برای رقابت و حتی شرکت در مناقصه های مرتبط و در نتیجه پایین آمدن نرخهای حمل و نقل را فراهم نموده است . بدین ترتیب دیگر نمی توان دسترسی را تنها با عواملی نظیر زمان سفر ، فاصله و یا هزینه سنجید. هر شخصی که خریدهای خود را از منزل و از طریق اینترنت انجام می دهد و یا از امکانات سیستم های حمل و نقل قبل از انجام سفر آگاهی پیدا می کند ، موجب دگرگونی الگوهای سفر خواهد گردید و این رفتارها در حمل و نقل بار نیز قابل پیش بینی می باشد و به طور کلی محققان می بایست مدل های جدید با در نظر گرفتن تأثیرات فناوری اطلاعات در مقوله حمل و نقل انسان و کالا را تدوین نمایند . برنامه ریزان حمل و نقل و سیاست گذاران نباید از فرصت های مهم ارایه شده توسط سیستم فناوری اطلاعات غافل بمانند . قاعدتاً بخش قابل توجهی از مردم در جوامع مختلف به نحوی از وسایل ارتباطی جهت حذف سفرهای نامطلوب و یا تغییر ساعت و تغییر مسیر برای اجتناب از ساعات و مسیرهای پرتراکم ترافیک ، استفاده خواهند نمود و تجربیات قبلی نشان می دهد که مردم راهکارهای هوشمندی را برای اجتناب از تراکم و پرداخت هزینه های اضافی در رفتارهای سفری ارایه می نمایند . در هر صورت دنیای حمل و نقل پس از دوران شکوفایی اتومبیل ، هیچگاه با چنین پدیده تکنولوژی رو به رو نگردیده بود و فناوری اطلاعات در سالهای اخیر موجی را آغاز نموده که در آینده نزدیک در بسیاری از وجوه زندگی انسان ها تأثیر گذار خواهد بود . زندگی پر مشغله همراه با توسعه روز افزون سفرها و افزایش جمعیت ، انسان ها را بالاجبار به سمت استفاده از تسهیلات فناوری اطلاعات برای کاهش رفت و آمد ها و اجتناب از تراکم ترافیک سوق خواهد داد . در هر صورت تغییرات هر چند کوچک در الگوهای سفری در صورتی که فراگیر شود ، بدون تردید تأثیرات قابل توجهی را در بر خواهد داشت . محققان می بایست در زمینه های ذیل و در صورت بررسی تأثیر پذیری فناوری اطلاعات در کاهش تقاضای سفر ، به امر تحقیقات و جمع آوری آمار و اطلاعات بپردازند : -- فعالیتهای شخصی و دسترسی مجازی -- انتخاب تکنولوژی توسط افراد و خانواده ها -- فعالیتهای سازمانهای حمل و نقل بار -- ارتباطات بین فرستنده و حمل کننده بار -- نقش واسطه ها در حمل و نقل بار  منبع: سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران