شهر الکترونیکی و لزوم تدوین سناریو

آنچه که همگان بدان اذعان دارند این است که جهان در حال گذار از عصر صنعت و تولید محوری به‌سوی عصر اطلاعات و دانایی و دانش محوری است و براین اساس نیروی انسانی کارآمد در جامعه آینده، نیرویی است که از عهده تولید دانش و تبدیل آن به نوآوری برآید.
در جهان به‌شدت متحول و رقابتی امروز، فناوری‌های نرم و مزیتهای معنوی و فرهنگی به‌تدریج جایگزین فناوری‌های سخت و مزیتهای تکنولوژیک شده و فرایندها نیز به‌جای ساختارها مورد اقبال قرار گرفته‌اند. در همین راستا گفته می‌شود سازمانها و بنگاههایی که خواهان تحولات بنیادین هستند باید آینده‌نگاری را محور برنامه‌های خود قرار داده و به‌جای ساختارها بر فرایندها متمرکز شوند.
آینده‌نگاری (Foresight)، مفهوم گسترده‌ای است که ویژگیهای موج سوم مدیریت (تغییر برای انطباق با محیط آینده) در آن معنا می‌یابد؛ به‌طوری که در آینده‌نگاری جوامع و سازمانها با تعامل و هم‌اندیشی و به‌دور از هرگونه بخشی‌نگری به استقبال دگرگونیهای آینده می‌روند و می‌کوشند خود را نه‌تنها با محیط فعلی، بلکه با محیط آینده سازگار و هماهنگ سازند.
تمامی بنگاههای معتبر دنیا وکشورهای درحال توسعه به درستی از مفهوم آینده نگاری وآینده پژوهی استفاده می کنند و تقریباً سرلوحه برنامه ریزی و ترسیم تمامی فعالیتهای آنان می باشد،آنچه که به اشتباه در جامعه ما تصویر شده است مفهوم آینده نگاری می باشد ، هرنوع برنامه ریزی بلندمدت لزوماً آینده نگاری محسوب نمی شود ،درآینده نگاری به استقبال دگرگونیهای آینده می رویم، و از لحاظ مفهومی حتی با آرمان گرائی نیز متفاوت است زیرا آرمان گرائی روی عنصر "مطلوبیت " تاکید دارد وآینده نگاری علاوه بر عنصرفوق برعنصر "امکان سنجی " نیز تاکید دارد و تا زمانی در کنارتمامی مسائل و موارد موجود نگاه خود را از حالت صرفاً " مد" به "رسالت" تغییر ندهیم ، ترقی خاصی اتفاق نمی افتد.....
درسالهای پیش با صرف اعتباری تقریباً هنگفت ، سند توسعه فناوری اطلاعات وارتباطات دربسیاری از استانها تنظیم شده است ، آنچه که اهمیت دارد نوشتن سند توسعه IT از مفاهیم رسالتی و اجرائی بدور بوده است !. آنچه که به برداشت شخصی اتفاق افتاده این است که فرایند آینده نگاری برای تنظیم سند چشم انداز به هیچ وجه انجام نشده است. ماهیت این سند، بیشتر آرمانی است و سعی دارد با ترسیم آرمانهای مطلوب، مسیر را تسهیل کند. به همین علت می تواند تنها می تواند در فرایندهای آینده نگاری مورداستفاده قرار گیرد.حال سوال مهم این که وظیفه آینده نگاری این سند با کدام بخش یا سازمان می باشد ؟ و چگونه می توان از مستندات این سند استفاده نمود ؟ اگردرکنار این مسائل آینده‌نگاری را به مفهوم به‌استقبال آینده‌رفتن به‌صورت جمعی بدانیم، درفضائی که سازمانهای ما به یکدیگر پیوسته نمی باشند، صحبت از آینده‌نگاری بی‌معنا خواهد بود.....
بنابراین خیلی ساده می توان استدلال عدم رسالت صحیح در تدوین سند را اثبات نمود ، زیرا حداقل پیش نیازهای لازم مورد تاکید و اجرا حتی در سند هم نشده است...
واما......

پروژه ای که امروزه به محفل گفتگوی متخصصین حوزه فناوری اطلاعات راه پیدا کرده ، تدوین سند شهرهای الکترونیکی مانند شهررامسر می باشد ، پروژه ای که طی سالهای سالهای اخیر بارها و بارها مطرح گردید و در مقاطعی از زمان به عقد قراردادهائی نیز نزدیک شده است ... ، البته انتخاب جائی مانندرامسر به عنوان پایلوت با توجه به ویژگیهای خاص منطقه ای وفرامنطقه ای کاملاً توجیه پذیر می باشد و درباب مقبولیت پروژه بایستی به همین نکته بسنده کنیم که کشور ما چاره ای جز حرکت به سمت استفاده از فناوری های روز و مخصوصاً IT ,ICT ندارد و به عبارتی دیگر بایستی امکان اضافه نمودن E در ابتدای فرآیندهای قابل ارائه دولتی و خصوصی در تمامی عرصه ها مهیا گردد.
پروژه هائی از این قبیل دارای حساسیت خاصی نیزمی باشند زیرا از طرفی هیچ سابقه مطمئنی در این زمینه وجود ندارد و تنها تجربه اقداماتی که برخی کشورها در این خصوص انجام داده اند می باشد که نمی توان با ترجمه و تغییر دادن نامها از آن استفاده مستقیم نمود ، ( البته مطالعه وبررسی آنها خالی از لطف نبوده و دیدگاه خوبی می تواند ارائه دهد) و از طرفی نمی توان با توجه به جدید بودن آن بی پروا برای آن هزینه نمود. شاید سوال مهمی که به ذهن خطور کند این باشد که چگونه پروژه را ترسیم کنیم که همانند سند توسعه فناوری اطلاعات استان دچار مرگ مغزی نشود !! ؟
قبل از ارائه پاسخی مشخص در این خصوص ، ابتدا تعریفی مقدماتی از شهر الکترونیکی ارائه دهیم :
" ارائه دسترسی الکترونیکی شهروندان به شهرداری و اماکن مختلف شهری به صورت شبانه روزی و هفت روز هفته، به شیوه ای باثبات، قابل اطمینان، امن و محرمانه شهر الکترونیک نام دارد. شهر الکترونیک یک شهر بیست و چهار ساعته است و امور شهری در تمام شبانه روز در جریان است. شهروندان می توانند از طریق اینترنت، هر زمان و در هر مکان به اطلاعات و خدمات آموزشی، تفریحی، تجاری، اداری، بهداشتی و غیره دسترسی پیدا کنند.
در شهر الکترونیک پلیس همیشه در دسترس است شهروندان می توانند ناامنی های بوجود آمده را گزارش دهند تا در اسرع وقت مورد بررسی قرار گیرد. به علاوه از طریق وب سایت های پلیس افراد نکات ایمنی را برای مواقع ضروری می آموزند. در مواقع آتش سوزی نیز امکان دسترسی به ایستگاه های آتش نشانی در حداقل زمان ممکن وجود دارد . بنابراین وقتی اکثر کارهای روزمره را بتوان از طریق اینترنت و در منزل انجام داد زندگی بسیار راحت تر خواهد شد. از آنجا که زمان تلف شده برای انجام کارهای روزمره در این حالت تا حد زیادی کاهش می یابد، می توان از این زمان به نحو بهتری استفاده کنید. از آنجا که رفت و آمدهای شهری در شهر الکترونیک به حداقل می رسد تأثیرات مخرب وسایل نقلیه بر محیط زیست نیز کاهش می یابد و محیطی زیباتر و طبیعی تر برای زندگی شهروندان به وجود خواهد آمد.
● چرا ایجاد شهر الکترونیک امری ضروری است؟
شهر الکترونیک مزایای بسیار زیادی دارد که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود. این مزیت ها باعث می شوند که نتوان از ایجاد آن چشم پوشید.
▪ فراهم آوردن خدمات اینترنت با کیفیت و سرعت بالا برای شهروندان
▪ فراهم آوردن کانال های آموزشی متفاوت و محیط آموزشی مادام العمر
▪ بهبود کیفیت زندگی مردم
▪ ارائه خدمات یک مرحله ای به شهروندان
▪ تقویت رقابت تجاری شهر و ایجاد فرصتهای تجاری بیشتر توسط تجارت الکترونیک
▪ ارتباط بهتر سازمان ها و ارگان های مختلف شهری
▪ افزایش مشارکت مردم در اداره شهر
حال اگر در کنار تعاریف و مزایای فوق امکانات خاص شهر رامسر را اضافه نمائیم ، ضرورت انجام چنین پروژه هائی راحتی درسطح پایلوت دو چندان می کند .
اما درراستای تدوین ، نظارت و اجرا این پروژه چگونه حرکت کنیم !!!
در این مجال قصد بررسی نیازهای فیزیکی وحتی اجرائی چنین طرحی را نداریم و صرفاً در راستای تدوین سند اولیه بحث داریم و به قول معروف برای جلوگیری از آفت می خواهیم بذر را درست بکاریم .
قطعاً بهترین گزینه استفاده از آینده پژوهی و تشکیل یک سناریوی جامع بر اساس واقعیتها خواهد بود ، فرآیندی که کمتر در کشور شاهد آن بوده ایم ، بایستی بگونه سناریو را تدوین کنیم که از مدگرائی فاصله بگیریم و محور خود رامنطبق بر واقعیت قراردهیم ،(اتفاقی که در تدوین سندتوسعه فناوری اطلاعات اتفاق نیافتاد!!) .
در گامهای اولیه بایستی «برنامه‌ریزی‌ها» از رویکردهای عقلانی به الگوی تعاملی تغییر جهت یابد و سیاستگذاری نیز از الگوی تکنوبوروکراتیک به الگوی شبکه‌ای تغییر یابد تا آینده‌نگاری ممکن شود.
اجرای پروژه‌های آینده‌پژوهی سه کارکرد جنبی مهم دارد: تولید دانش نظری، فرهنگ‌سازی، و ایجاد شبکه میان سازمانها و فرهیختگان جامعه ، ایجاد مشارکت در گرو تعهد کسانی است که در این موضوع دخیل هستند. بعلاوه از دانش همه افراد نیز باید بهره گرفت و می توان گفت " محور اصلی آینده نگاری (Foresight) موضوع مشارکت است. " همچنین در این مسیر بحث سیاستگذاری نیز خیلی مهم است. برخی نهادها در حوزه سیاستگذاری باهم همپوشانی دارند و لازم است که برای جلوگیری از موازی‌کاری، تعامل بین این سازمانها را افزایش دهیم. در این صورت این سازمانها هم بهتر تصمیم می‌گیرند، هم بهتر جلب مشارکت می‌کنند و هم تعهد بیشتری در اجرا احساس می‌کنند.
● چند توصیه
بنابراین توصیه میگردد در تدوین سند شهر الکترونیکی بایستی :
۱) واقعیت ها در نظر گرفته شوند و مطابق با تحول " دانش بنیان " کشور طی ۲۰ سال آینده ، اقدام به تدوین نمود.
۲) به سازمانها و شرکتهایی که خواهان تحولات بنیادین هستند، کمک دهیم نگاه خود را از ساختارها برگیرند و به فرایندها بیاندازند (این فرآیند در توسعه فناوری اطلاعات به مراتب تاثیرگذارترخواهد بود)
۳) بگونه ای حرکت نکنیم که از انقلاب جهانی فناوری اطلاعات عقب بیافتیم . و تنها به فکر صرف هزینه ووقت و کسب تجربه نباشیم و بی برنامگی خود را هزینه پیشرفت ندانیم.
۴) تاکید خاصی بر جاذبه های سنتی ، دستی داشته باشیم ( آینده‌پژوهان اعتقاد بلیغ دارند که بشر ضمن پیشروی به سوی آینده، نوعی رجعت به گذشته، به سنتهای عصر کشاورزی را تجربه می‌کند. این بدان معناست که داشته‌های سنتی هر کشور از جمله صنایع سنتی و دستی آن در آینده منشاء بسیاری از فرصتهای کسب‌وکاری سودآور خواهند بود. )
۵) فراموش نکنیم که در جهان آینده، محیط زیست یک ثروت حیاتی محسوب می‌شود؛ هر جامعه‌ای که بتواند بهتر از این ثروت پاسداری کند، شاداب‌تر و پویاتر خواهد بود. ( از این زاویه نیز می‌توان نشان داد که کسب‌وکارهای نرم، به دلیل سازگاری بیشتر با محیط زیست، از محبوبیت بیشتری در آینده برخوردار خواهند بود.)

منبع: http://www.it7.blogfa.com/