تهدید و امنیت در فضاى مجازى

نویسنده: فرزانه بذرپور
منبع: روزنامه شرق


امنیت مجازى شاید به شکل قابل توجه آن، موضوع حیاتى کشورهاى شمال باشد. چرا که شرط لازم براى تهدیدپذیرى از دنیاى مجازى، استفاده گسترده و اتصال به شبکه هاى الکترونیکى اطلاعات است و شرط کافى، دیجیتالى شدن تمامى سیستم ها و زیرساخت هاى اقتصادى، اجتماعى، سیاسى یک جامعه است.

در عین حال نباید فراموش کرد که گسترش ارتباطات و انقلاب تکنولوژیک، بسیارى از مسائل امنیتى را جهانى ساخته و شمال و جنوب در این زمینه داراى مسائل مشترکى هستند.

تهدید، مفهومى نسبى و ذهنى است و درک آن به مولفه هاى گوناگونى بستگى دارد. تهدید در مفهوم گذشته آن داراى ویژگى هاى مشخصى بود که مى توان این گونه برشمرد:

۱- عمدتاً با منشأ خارجى تصور مى شد، ۲- مبتنى بر قدرت نظامى بود، ۳- متکى بر حضور فیزیکى دشمن بود، ۴- آگاهى از تهدیدات گسترده نبود، ۵- دامنه تهدیدات محدود بود، ۶- تهدیدات به راحتى قابل تشخیص بود و ۷- در اکثر تهدیدات، دولت ها نقش موثر را ایفا مى کردند.

اما در جهان امروز و در عصر جهانى شدن، به واسطه همبسته و پیوسته بودن متن و زمینه، مفاهیم نیز دستخوش تغییر و تحول شده اند. در شرایط نوین ویژگى تهدیدات به شرح زیر است:

۱- اکثر تهدیدات دولت محور نیستند. (این قبیل مخاطرات از عوامل و بازیگران فروملى یا فراملى نشأت مى گیرد.)

۲- این چالش ها، فضاى جغرافیایى خاصى ندارند و تهدیدات متنوع، چندسویه و چندجهتى است و در سه سطح جهانى، منطقه و محلى قابل بررسى است.

۳- این تهدیدات را نمى توان تنها با اتکا به سیاست هاى دفاعى سنتى مدیریت کرد و مدیریت موثر مستلزم طیفى از رهیافت هاى غیرنظامى است.

مسلماً ترسیم یک گفتمان امنیتى خارج از مدار و حریم مفاهیمى چون قدرت، منافع، اهداف، مصالح، ارزش ها، تهدیدات و... دور از دسترس است.

به نظر مى رسد لازم باشد در فضاى مجازى این مفاهیم ابتدا مورد بازتعریف قرار گیرند و سپس به گفتمان امنیتى وابسته بدان پرداخته شود. اما در شرایطى که تمامى این مفاهیم خود بر ماهیت و شکلى دگرگون شونده و متلون اصرار مى ورزند و بر مصداق هاى گوناگونى دلالت دارند این امر به راحتى امکان پذیر نیست.

چند سئوال در اینجا مطرح است: هدف امنیت در فضاى مجازى چیست؟

تهدید امنیتى در چنین شرایطى چه مى تواند باشد؟ براى مدیریت تهدیدات در فضاى مجازى به چه منابعى نیاز هست؟

براى پاسخ به این سئوالات از پیش نویس «برنامه عمل» اجلاس جهانى سران درباره جامعه اطلاعاتى مى توان بهره گرفت. در این مجموعه بر اهمیت زیرساخت هاى مطمئن و قابل اعتماد امنیت اطلاعات تاکید شده است. همچنین ایجاد فرهنگ جهانى و امنیت فضاى سیبرنتیک و مبارزه با جرایم ارتکابى در چنین فضایى پیش بینى شده است:

۱- زیرساخت هاى مطمئن و قابل اعتماد- امنیت شبکه ها- اکنون بیش از پیش به منظور حراست از رشد تجارت الکترونیکى و به طور کلى براى استفاده از تکنولوژى هاى اطلاعات و ارتباطات موردتوجه قرار گرفته است.

۲- تمام طرف هاى ذى نفع در مسائل مربوط به ICT باید اقداماتى براى بهبود امنیت، جذب اعتماد استفاده کنندگان و سایر جنبه هاى اطمینان بخشى شبکه ها انجام دهند.

۳- ایجاد چارچوب هاى قانونگذارى ملى مناسب، در جهت حمایت عمومى و تامین منافع همگانى و تسهیل و توسعه ارتباطات و معاملات الکترونیکى.

۴- پیش بینى حساس سازى و آگاهى دهى عمومى در زمینه هاى مختلف، از جمله مسائل امنیتى مربوط به اطلاعات تحول سریع پیچیدگى ها، بى هویتى کاربران و خصوصیات فراملى زیرساخت هاى ارتباطى.

۵- ایجاد یک فرهنگ جهانى امنیت مجازى در درازمدت، برمبناى تفاهم مشترک کشورها در مورد مقررات گذارى و سازماندهى مناسب براى مبادله اطلاعات و همکارى هاى بین المللى، توافق هاى دقیق جهت تحکیم امنیت، تامین حمایت از حریم زندگى خصوصى افراد و خوددارى از ایجاد موانع جدید بر سر راه تجارت الکترونیکى از اهمیت خاصى برخوردار است.

• جمع بندى

تحولات سریع و روزافزون فناورى اطلاعات و ظهور جامعه اطلاعاتى ضمن آنکه دستاوردهاى فوق العاده مهم را براى بشر به ارمغان آورده است تهدیدات شبکه فراملى در حوزه امنیت شبکه و سیستم اطلاعاتى مشکلات پیچیده و در عین حال جدیدى را ایجاد کرده است.

از منظر امنیت ملى مى توان گفت که در شرایط حاضر دولت- ملت ها با زنجیره اى از تهدیدات نامشخص در محیط هاى مجازى مواجهند که امنیت آنها را به چالش کشیده و ابزارهاى سنتى تامین ملى نیز توان مقابله با آنها را ندارند.

اکنون مرزهاى بین حوزه هاى داخلى و خارجى، عمومى، خصوصى، نیروهاى نظامى، انتظامى و اطلاعاتى در هم ادغام شده و ماهیت و ملزومات امنیت ملى نیز به سرعت در حال تغییر هستند.

تاثیر مهم این تغییرات و پیچیدگى ها در محیط هاى مجازى لزوم سازگارى سیاست ها و راهبردهاى ملى با وابستگى متقابل و فزاینده و ضرورت همکارى هاى بین المللى از سویى و انسجام همه سازمان هاى ذى ربط داخلى با سیاستگزارى ها و اجراى راهبردهاى هماهنگ و با ساختار مناسب براى مقابله با تهدیدهاى شبکه را اجتناب ناپذیر کرده است.