1. افزایش قابلیت دسترسی
افزایش میزان بهره وری کاربر که با استفاده از بکارگیری متادیتاهای سازگار و قوی امکان پذیر می گردد. با استفاده از متادیتا های مناسب می توان امکان سرچ را از سراسر مجموعه های اطلاعاتی متعدد از مخازن اطلاعاتی مختلف و مجازی مانند کتابخانه ها، مجموعه های آرشیو، و... فراهم نمود. در حقیقت بسیاری از این مجموعه ها خود نگهدارنده اطلاعات نیستند بلکه با استفاده از فرا داده ها تنها امکان دسترسی را با استفاده از پیوندهای پنهان بین یکدیگر فراهم می آورند. در واقع در دنیای دیجیتال مشکل پراکندگی منابع وجود ندارد و مشکل مرز جدایی بین منابع مختلف اطلاعاتی مشابه و با محتوای نزدیک به هم با استفاده از بکارگیری فرا داده ها قابل حل است.
از طرفی دیگر متادیتا می تواند یک نقش انتقادی در سندیت دادن به یک مدرک و ارتباط آن با دیگر مدارک مشابه را عهده دار شود. همچنین می توان گفت متا دیتا در کامل بودن یا تکمیل اطلاعات لازم در ارتباط با یک منبع یا شی اطلاعاتی نقش موثری دارد.
2. استفاده وسیع
سیستم اطلاع رسانی دیجیتالی نقش مهمی در توزیع نسخه های دیجیتالی دارا می باشد چه بسا این توزیع فراتر از موانع جغرافیایی و اقتصادی می باشد. در یک سیستم اطلاع رسانی با استفاده از روشهای مختلف سرچ اطلاعات می توان به منابع مختلف و وسیع اطلاعاتی سازگار یا ناسازگار دسترسی پیدا کرد و در این میان فراداده ها کاربرد های مختلفی دارند.
3. چند نسخه ایها
در دنیای دیجیتال مشکلی جهت ایجاد نسخه های مختلف و متنوع جهت استفاده های مختلف وجود ندارد. براحتی میتوان به عنوان مثال نسخه ای از یک تصویر با میزان شفافیت بالا جهت اهداف تحقیقی و در عین حال نسخه دیگری با میزان شفافیت پایین جهت ارجاعات سریع در سراسر شبکه ایجاد نمود.
4. برآمدهای قانونی
استفاده از متادیتا در مخازن اطلاعاتی یک سری برآمدهای قانونی بدنبال خود دارد که شامل برخی لوایح حقوقی جهت تکثیر اطلاعات و چند نسخه ای کردن آنها می شود. به عنوان مثال لحاظ کردن حقوق یک شخص جهت گسترش دادن یا محدود کردن دستیابی به اطلاعات خودش.
5. حفاظت
در سیستم های اطلاع رسانی همراه با حفاظت اطلاعات بایستی در سیستم های تحویل مدرک امکان انتقال اطلاعات بین سیستمها با وجود انواع مختلف تولیدات نرم افزاری و سخت افزاری وجود داشته باشد. در این میان سیستمهای اطلاع رسانی نیاز به فراداده هایی دارد که آنها را قادر سازد تا ذخیره و باز یابی اطلاعات را بصورت آزادانه و بدون کنترل انجام دهند. بسیار ضروری است که یک منبع یا شی اطلاعاتی براحتی بتواند با دیگر منابع یا اشیا اطلاعاتی ارتباط برقرار نماید.
6. توسعه و اقتصاد سیستم
با توجه به اینکه داده های زیادی توسط یک سیستم اطلاعاتی جمع آوری میشود بنابراین جهت پیشرفت، توسعه، و تصحیح اطلاعات سیستم مذکور بایستی داده ها از نظر تکنیکی مورد بررسی قرار گیرند. بدین ترتیب میتوان از اطلاعات سیستم استفاده کارآمدتر و موثرتری بعمل آورد. همچنین با یک دیدگاه اقتصادی می توان در برنامه ریزی های سیستم از داده ها استفاده نمود.
در شبکه جهانی اینترنت از متادیتا میتوان جهت ایجاد منابع الکترونیکی استفاده های زیادی نمود. بر اساس نظر "شیوا و چیدامبران"9 انجام اقدامات ذیل در این راستا مفید خواهد بود:
- خلاصه کردن معنی فراداده (مثلا فراداده در ارتباط با چه موضوعی است)،
- ایجاد امکان سرچ جهت کاربر،
- ایجاد امکان دسترسی به داده های مشابه توسط کاربر،
- ممانعت از دسترسی به برخی اطلاعات توسط برخی کاربران (بعنوان مثال کودکان)،
- آموزش چگونگی تفسیر داده مانند چگونگی تایپ، کد گزاری، و رمز گزاری،
- آموزش اینکه چگونه میتوان اطلاعات مورد نظر را بازیابی نمود (به عنوان مثال اگر داده ای در فرمت های مختلف تهیه شده است چگونه میتوان به انواع مختلف فرمت های آن دسترسی پیدا کرد) ،
- آگاهی رسانی در خصوص مواردی که در استفاده از داده موثر است ( مانند قوانین حق مولف یا قوانینی جهت استفاده از سطح کاربری مربوطه)،
- در اختیار قراردادن سابقه داده (مانند منبع اصلی و یا مالک اصلی آن)،
- تعیین روابط بین داده های مختلف با دیگر منابع (مانند پیوند به نسخه های قبلی و بعدی، داده های زیر مجموعه، داده های مربوط به یک فیلد موضوعی خاص، و یا فرمانهای که بایست در ارتباط با داده استفاده گردد)،
- مدیریت و کنترل داده جهت جلوگیری از تخریب آنها.
اخیرا استانداردهای زیادی در خصوص ایجاد متادیتا در توصیف منبع الکترونیکی در مخازن اطلاعاتی تهیه شده است که یکی از رایج ترین آنها استاندارد "دابلین کر" میباشد. امروزه دابلین کر جهت ساخت متادیتا در سطح بسیار وسیع بین المللی مورد استفاده سیستم های اطلاعاتی قرار می گیرد. البته در آموزش الکترونیکی استفاده از استاندارد SCORM نیز رایج است که از بحث ما خارج میباشد.
استاندارد Dublin Core 10
دابلین کر شامل یک سری عناصر موثر ساده برای توصیف دامنه وسیعی از منابع شیکه می باشد و وسیله ای است جهت بازیابی آسان منابع مورد نظر. استاندارد دابلین کر شامل پانزده عنصر اصلی می باشد که این پانزده عنصر از طریق یک مجمع تخصصی در دابلین در اوهایو توسط گروهی از متخصصین کتابداری و علوم کامپیوتر به تصویب رسید. این عناصر عبارتند از:
1. عنوان : نام منبع که معمولا توسط تهیه کننده منبع یا ناشربه منبع داده می شود،
2. نویسنده یا تهیه کننده : شخص یا سازمان اصلی برای تهیه فهرست مندرجات منبع. به عنوان مثال نویسندگان در مورد نوشتن منابع و اسناد، و هنرمندان , عکاسان، و مصوران در مورد منابع بصری،
3. موضوع یا کلید واژه : موضوع منبع توسط کلید واژ ه های موضوعی یا عبارات توصیف می شود. در این راستا استفاده از واژگان کنترل شده، طرحها وطبقه بندیهای رسمی مانند سر عنوانهای معمول می باشد،
4. توصیف : یک توصیف لفظی متنی از فهرست مندرجات و محتوای منبع موجود،
5. ناشر: شرکت یا کمپانی یا سازمانی که اقدام به انتشار منبع اطلاعاتی نموده است،
6. هم بخشگرها : شخص، اشخاص ، ویا سازمانی که در تهیه منبع یا واحد اطلاعاتی مشارکت داشته است تحت عنوان ویرایشگر ، آوا نویس یا مصور و..،
7. تاریخ : تاریخ مربوط به خلق منبع یا تاریخ دسترسی به آن . یشنهادی که در این خصوص در پروفایلی از ایزو 8601 ارائه می شود بدین صورت است که تاریخها در قالب yyyy ویا YYYY-MM-DD می آید،
8. نوع منبع: مربوط به چگونگی نوع منبع مانند کتابهای داستان، شعر، مجموعه مقالات، وگزارشات. که به منظور قابلیت همکاری با پایگاههای دیگرتعیین نوع منبع ضروری میباشد،
9. فرمت یا قالب : تعیین قالب منبع یکی دیگر از عناصر اصلی پانزده گانه دابلین میباشد. قالب معمولا جهت شناسایی نرم افزار وگاها سخت افزارهای مورد نیاز جهت مدیریت منبع استفاده می شود،
10. مشخصه منبع : شامل یک رشته اعداد نوشته شده جهت استفاده، تشخیص وشناسایی منابع مختلف مانند شماره استاندارد بین المللی کتاب یا شابک.
11. منبع : این عنصر در ارتباط با منابع ردیف دوم است که اطلاعات موجود در آنها از منبعی دیگر مشتق می شود. در زمان ایجاد متادیتا هنگامی که عناصر محتوای اطلاعاتی در مورد منبع فعلی پیشنهاد می شود، می توان متادیتایی در منبع ردیف دوم جهت ارجاع به منبع اصلی جهت یابش اطلاعات معرفی کرد،
12. زبان: مربوط به زبان اصلی منبع می باشد،
13. وابستگی(ارتباط): به منظور ایجاد توانایی دو منبع برای رد وبدل کردن اطلاعات می توان متادیتای ارتباط را براساس لیست های مشخص ارائه داد،
14. پوشش: این گزینه در خصوص پوشش منبع از جهات مختلف می باشد. به عنوان مثال تعیین پوشش زمانی یا پوشش جغرافیایی، که پوشش زمانی گاها تعیین کننده دوره های زمانی(مانند عصر حجر) نیز می تواند باشد،
15. مدیریت حقوق منبع : . در خصوص استفاده از منابع می توان متادیتایی جهت حفظ حقوق معنوى منبع از جمله کپى رایت تعیین کرد. این مشخصه مى تواند تعیین کننده تعداد دفعات استفاده از منبع یا حتى تعداد دفعات تکثیر آن باشد که در سرچ اطلاعات از منابع دیگر بیشتر کاربرد دارد. امروزه در اینترنت بدلیل حجم زیاد اطلاعات حفظ حقوق منبع یکی از مشکلات اصلی به حساب می آید.
نتیجه:
برای پیاده کردن رویکردهای جدید، نیاز به تکنولوژی اطلاعات و استفاده از ابزارهای اطلاعاتی موجود است. با گسترش شبکه های اطلاعاتی از جمله اینترنت این فرصت برای ما فراهم شده است. استفاده سریع و به موقع از این امکانات موجب پیشرفت و توسعه خواهد شد. یکی از این فرصتها یادگیری الکترونیکی اسـت. برنامه ریزی های آموزشی ما باید به گونه ای باشد که از این فرصت جدید به بهترین وجه استفاده کنیم. در محیط آموزشی الکترونیکی و آموزش مجازی جهت پاسخگویی سریع و موثر به کاربر، دستیابی سریع به منبعی از اطلاعات متنوع ضروری است و متادیتا کلیدی است جهت فراهم سازی بموقع داده ها که به آسانی قابل دستیابی و تسهیم در بین موسسات آموزشی خصوصی و دولتی در تمام سطوح قرار گیرد. از آنجایی که به اشتراک گذاشتن منابع فارسی در بین مراکز آموزش مجازی ایران از ضروریات است بنابراین لازم است تا استانداردهای لازم در تهیه محتوای منابع آموزشی الکترونیکی بکار گرفته شود. پس بایستی سعی شود تا با طراحی متادیتاهای مناسب بر اساس استانداردهای مربوطه قسمتی از این رسالت را به نحو صحیح بجا آورد.
دکتر عاصفه عاصمی
(استادیار دانشگاه اصفهان- دانشکده علوم تربیتی)
Email: asemi@edu.ui.ac.ir , af_aesmi@yahoo.com
مطلب جالبی بود و از ان بالاتر همت والای جوانان این مرز و بوم برای ساختن ایرانی قدرتمند و پیشرفته