1- توسعه IT و تحول در مشاغل
در اثر انقلاب اطلاعات، نوع کارها، مشاغل و مهارتها تغییر کرده است. چیزی که مسلم است، نقش IT در این تغییرات از اهمیت بیشتری برخوردار میباشد. براساس آمارها در سالهای اخیر مشاغل مبتنی بر اطلاعات و خدمات مربوطه بالاترین درجه ایجاد شغل را به خود اختصاص دادهاند. نمودار شکل 1 مقایسه بین مشاغل در حوزههای مختلف اطلاعات، خدمات، صنعت و کشاورزی در دو سدة گذشته را نشان میدهد. هر چند تعیین دقیق مرزهای این دسته مشاغل امکانپذیر نیست و آمارها ممکن است تقریبی باشند، ولی نمودار تقریبی در شکل تصویر مناسبی را برای مقایسه مشاغل ارائه میکند.
براساس گزارش توسعه انسانی سازمان ملل (98) وضعیت اشتغال نیروی انسانی در بخشهای کشاورزی، صنعت و خدمات مانند شکل 2 بوده است. براساس این آمار میزان اشتغال به کشاورزی و صنعت با نرخهای پایین و مختلف کاهش و میزان اشتغال به خدمات افزایش یافته است. با توجه به وضعیت رشد مشاغل، ملاحظه میشود که جهتگیری صحیح بوده است، منتها باید برای عصر اطلاعات نیز آماده بود و نرخ و شتاب بیشتری را بدست آورد. البته رفتارهایی تکبعدی که در برخورد با تکنولوژی اطلاعات میشود مانعی بزرگ برای پیشرفت کشور است.
تعدادی از مشاغل تولیدی تعدادی از مشاغل خدماتی نجاری، کشاورزی، خیاطی،کارهای ساختمانی، صیادی، جوشکاری. خدمات مسافرتی، درمانی، حقوقی، امنیتی، مشاوره و خرید، بنگاه معاملات، خدمات پس از فروش، تعمیر و نگهداری، رانندگی، فروشندگی، پرستاری، آرایشگری، باغبانی، رفتگری و آشپزی. شکل 3- نمونه هایی از مشاغل خدماتی و تولیدی.
یک طبقهبندی دیگر مشاغل شامل مشاغل خدماتی، تولیدی و مبتنی بر اطلاعات است. جدول شکل3 نمونههایی از مشاغل خدماتی و تولیدی را معرفی کرده است. در برخی از این مشاغل، خصوصاً مشاغل خدماتی میتوان از IT بهره گرفت. مسلماً در مشاغل مبتنی بر اطلاعات نیز نقش قابل توجهی ایفا میکند. معرفی این مشاغل در بخش بعد انجام گرفته است.
2- مشاغل مبتنی بر اطلاعات
نگاهی به سیر تاریخی تحولات مشاغل، نشان از رونق کشاورزی قبل از قرن نوزدهم، کار یدی در کارخانهها بین سالهای 1900 تا 1950 و کارهای دفتری شامل فروشندگی، مدیریت، سرپرستی و وکالت در سالهای 1950 تا 1990 دارد. در سال 1990، 12% نیروی کار کشورهای آمریکا، اروپا و ژاپن در کارخانهها مشغول به کار بودند. 16% نیروی کار این کشورها در بخش خدمات و کارهای دفتری و تنها 2% در بخش کشاورزی شاغل بودند.
حرکت جهانی در دهة گذشته با انتقال تولید و بخشهای تولیدی به کشورهای با دستمزد پایین و خدمات و اقتصاد اطلاعات به کشورهای با دستمزد بالا همراه بوده است. رشد فوقالعاده در محصولات و خدمات مبتنی بر اطلاعات و دانش باعث شده که پس از نفت، بزرگترین صنعت آمریکا صنعت سیستمها و تکنولوژی اطلاعات باشد.
تعدادی از مشاغل اطلاعاتی مبتنی بر داده تعدادی از مشاغل اطلاعاتی مبتنی بر دانش حسابداری، ریاست قطار، مدیرت کارگران، منشیگری، مدیریت، فروشندگی، تنظیم قرارداد و ... معماری، مهندسی، قضاوت، وکالت، تحقیق و توسعه، گزارشگری، پژوهش و تبلیغات دینی، نویسندگی، مدیریت، برنامه نویسی، تحلیل و طراحی، فیلمسازی و ... شکل 4- نمونه هایی از مشاغل اطلاعاتی.
طبق تعریف، شغل مبتنی بر اطلاعات، شغلی است که در آن فرد مسؤولیت تولید، کار و انتشار اطلاعات را بر عهده دارد. مشاغل مبتنی بر اطلاعات در دو گروه دستهبندی میشوند: مشاغل مبتنی بر داده و شغل مبتنی بر دانش. هر شغل مبتنی بر داده، یک شغل مبتنی بر اطلاعات است که فرد شاغل در آن وظیفة بکارگیری، دستکاری و تغییر و یا انتشار اطلاعاتی که توسط سایرین تولید شدهاست را بر عهده دارد (بعنوان مثال، منشی یا دفتردار، دبیر، فروشنده، کارمند بانک و غیره). شغل مبتنی بر دانش، نیز یک شغل مبتنی بر اطلاعات است که افراد در آن به تولید اطلاعات و دانش جدید مبادرت میورزند (بعنوان مثال، دانشمندان و محققین، مهندسین و حقوقدانان). شکل 4 تعدادی از این مشاغل را نشان میدهد.
3- وضعیت مشاغل در آینده