روزنامه‌خوانی از پشت شیشه‌های فناوری
|
حق انتخاب با مخاطب است. صفحه حوادث روزنامه؟ صفحه اجتماعی، اقتصادی و یا شاید سیاسی و... هر کدام از این صفحات را که بخواهید می‌توانید انتخاب کنید. دیگر روبه‌روی کیوسک‌‌های مطبوعاتی وقت صرف نمی‌کنید و تیترهای روزنامه‌های صبح را تندتند دید نمی‌زنید. این‌جا وقت طلاست. "سایبرژورنالیسم" به کمک شما می‌آید. در یک فرصت مناسب، بدون اینکه سر چهارراه‌ها منتظر شنیدن خبرهای داغ صبح باشید که روزنامه‌فروش‌ها داد می‌زنند و یا وقتی که اشتراک مجله در روزنامه‌تان شما را کلافه کرده و دیر به دستتان می‌رسد، روزنامه‌های سایبر بهترین انتخاب است. پای رایانه شخصی، خبرهای مورد علاقه خود را از سایت‌های خبری که چند بار در روز به‌روز می‌شود، گلچین می‌کنید، می‌خوانید، برخی خبرها را از طریق رادیوهای اینترنتی می‌شنوید و یا گزارش‌هایی را مصور مشاهده می‌کنید. "روزنامه‌های سایبر" اخبار را به یک صفحه اینترنتی و چند خط توضیح خبر محصور نمی‌کنند، بلکه به‌واسطه لینک‌هایی که در اختیار مخاطب قرار می‌دهند، به وی این امکان را می‌دهند که با یک کلیک به دنیای وسیع‌تری از اخبار و اطلاعات سایت‌های مشابه خبری دیگر دست پیدا کنند. |
دنیای روزنامه‌های سایبر، محدود به چند صفحه روزنامه نیست که مخاطب هر روز صبح باید ورق بزند تا اخبار و مطالب دلخواه خود را پیدا کند. این‌جا، مخاطبان با کاغذهای کاهی و صفحه‌هایی که عناوین ثابت دارند، سروکار ندارند، روزنامه‌خوان‌های آنلاین از پشت شیشه مانیتورها، خبرهای روز را می‌خوانند...
سایبر با طعم سنتی
شهروندان روزنامه‌نگار، اصطلاحی است که خاص مخاطبان آنلاین است. مخاطبانی که روزنامه‌های آنلاین به تقاضای آن‌ها موجودیت پیدا می‌کند.
در سایبرژورنالیسم وارد عرصه‌ای می‌شویم که مخاطب به همان اندازه حق دارد مطلب بنویسد، که نویسنده مطلب می‌نویسد. روزنامه‌نگار سایبر، در حقیقت لحظه‌نگاری می‌کند و توقف در اطلاع‌رسانی را با کار آنلاین، جور نمی‌بیند.
آن‌ها همان روزنامه‌نگارانی هستند که با قلم روی کاغذهای کاهی می‌نویسند، با سبک و شیوه متداول خبرنویسی.
روزنامه‌نگار آنلاین، شیوه جدیدی برای نگارش ندارد و در اصل، این تفکر و بینش دیجیتال است که او را به یک "سایبرژورنالیست" تبدیل می‌کند.
دکتر نمکدوست، استاد دانشگاه و مدرس روزنامه‌نگاری، در خصوص "سایبرژورنالیسم" و "روزنامه‌نگاری سنتی" معتقد است: "سایبرژونالیست" همان روزنامه‌نگاری کاغذی است با بهره‌گیری از امکاناتی که اینترنت و آنلاین بودن در اختیار فرد قرار می‌دهد.
روزنامه‌نگاری آنلاین، فرار از زمان و مکانی است که مخاطب را محصور تولید نویسنده می‌کند. مخاطب روزنامه‌های کاغذی محصول چاپ‌شده‌ای را در دست دارد که نویسنده گزینش کرده و مراحل زیادی را از تحریریه تا چاپخانه و توزیع گذرانده تا به‌دست او برسد و در آخر اخبار و گزارش‌هایی را ورق می‌زند که شاید همیشه اشتیاق او را برای خواندن یک مطلب مورد علاقه‌اش، پاسخ‌گو نباشد.
اما در روزنامه‌های سایبر، مخاطب نقشی همانند نویسنده دارد. پابه‌پای نویسنده آگاهی می‌یابد، خبرهایی که بر اساس علایق خود گلچین می‌کند، می‌خواند. حمید ضیایی‌پرور، روزنامه‌نگار در این خصوص می‌گوید: در سایبرژورنالیسم، RSS به کمک مخاطبان آمده و با استفاده از آن است که می‌توانند علایق خبری خود را مشخص کنند و فقط خبرهای جست‌وجو شده‌ای را که خواسته‌اند، بخوانند.
وی در ادامه می‌گوید: روزنامه‌نگاری سایبر بیشتر بر عناصری تکیه می‌کند که از جذابیت‌های بصری برخوردار باشد. روزنامه‌های سایبر در طول روز چندین بار به‌روز می‌شود و تحریریه‌هایی متفاوت با تحریریه روزنامه‌های مکتوب دارد.
احساس نزدیکی و برقراری نوعی تعامل در عرصه خبر، بین مخاطب و نویسنده، نوعی نگارش عامیانه‌تر را در روزنامه‌نگاری آنلاین خلق می‌کند و در اصل سبک خبرنویسی همان است که در روزنامه چاپی هم رعایت می‌شود.
دکتر نمکدوست در این خصوص می‌گوید: "تنها تفاوت روزنامه‌نگاری کاغذی و سایبر در برخی مسایل ظاهری است و بحثی به‌عنوان فنون خبرنویسی آنلاین مطرح نیست و همچنین تکنیک خبرنویسی جدیدی در فضای سایبر شکل نگرفته است."
مهم این است که روزنامه‌نگار آنلاین می‌داند، خبر و گزارش و یادداشتی که می‌نویسد و روی سایت خبری خود ارایه می‌دهد، همان لحظه مخاطبانی دارد و با مخاطب خود به بحث و تبادل نظر می‌پردازد و در واقع فاصله میان نوشتن یک خبر تا خواندن و سپس بازخورد آن از سوی مخاطب بسیار کوتاه شده است.
آنلاین‌نویسی وطنی
روزنامه‌های آنلاین را در ایران از طریق سایت‌هایی باید شناخت که همه جوانب روزنامه‌نگاری در محیط سایبر را مورد توجه قرار می‌دهند.
این شناخت در برخی موارد به‌سوی روزنامه‌های چاپی منحرف می‌شود که مطالب خود را بدون کم‌وکاست روی سایت اینترنتی خود قرار می‌دهند و به اصطلاح نسخه اینترنتی روزنامه را ارایه می‌دهند، غافل از اینکه نسخه آنلاین یک روزنامه، باید بیشتر از محتوای چاپی آن باشد.
ضیایی‌پرور با بیان اینکه فقدان دانش دیجیتالی در رسانه‌های آنلاین، اولین موردی است که در آسیب‌شناسی این رسانه‌ها باید به آن اشاره کرد، می‌گوید: بسیاری از روزنامه‌های آنلاین در ایران، هنوز از شکل سنتی خود فاصله نگرفته‌اند و از مفهوم واقعی آنلاین دور هستند.
وی، فرمت‌های PDF روزنامه‌ها را که هیچ‌گونه قابلیت تغییر ندارد، روزنامه الکترونیکی می‌خواند و می‌گوید که اگر همین روزنامه‌ها با فرمت و امکانات دیگری روی اینترنت قرار بگیرد، روزنامه‌نگاری دیجیتالی محسوب می‌شود و با روزنامه‌نگاری سایبر تفاوت زیادی دارد.
سایبرژورنالیسم ایرانی باید بتواند همگام با پیشرفت فناوری‌های روز دنیا حرکت کند و مخاطبان اینترنت را در کشور در صورت وجود قشر قابل توجه، به‌خود اختصاص دهد.
دکتر تژامیر فخرایی، استاد ارتباطات، با اشاره به اینکه در ایران عده اندکی به فضای اینترنت دسترسی دارند می‌گوید: "برای شکل‌گیری رسانه‌های آنلاین در کشور، راه طولانی در پیش داریم و برای پیشبرد این موضوع، باید مخاطبان آنلاین توسعه یابند."
روزنامه‌نگاری آنلاین اگرچه فرصتی را فراهم کرده تا با هزینه کمتر، در هر لحظه از اطلاعات، اخبار و رویدادهای مهم باخبر شویم، اما همانند دیگر فناوری‌های نوین، مستلزم فرصت است تا سایبرژورنالیست‌ها و مخاطبان سایبر را در برابر یکدیگر قرار دهد و سایبرژورنالیسم را با پوشش همه جوانب آن ارایه دهد. برای روزنامه‌نگاری سایبر هنوز در آغاز راهیم.
روزنامه‌نگاری سایبر با مخلفات
یک خبر سایبر را در همه موارد می‌توان خواند. اما در برخی موارد، می‌توان شنید و یا همان خبر را مصور مشاهده کرد.
چندرسانه‌ای بودن از مزایای روزنامه‌نگاری الکترونیکی است. دکتر نمکدوست در این خصوص معتقد است: فضای سایبر، مختصاتی دارد که به کمک نویسنده و مخاطب می‌آید. مخاطب آنلاین عادت به اسکن کردن مطالب دارد. وقت زیادی ندارد و علاوه بر خلاصه خواندن خبر از عکس‌هایی که نویسنده برای خبر خود انتخاب کرده استفاده کرده و رویداد و اتفاق را ملموس‌تر درک می‌کند. وی می‌گوید: در روزنامه‌نگاری آنلاین، تصویر، صدا و آنلاین بودن کمک می‌کند که اطلاعات و اخبار ساده‌تر و عمیق‌تر به مخاطب ارایه شود.
روزنامه‌نگار آنلاین، خبر را با "فونت دیجیتال" تنظیم می‌کند و مخاطب آنلاین از امکاناتی که برای خواندن اخبار به‌صورت آنلاین به او داده شده و از سیستم‌هایی مثل RSS استفاده می‌کند.
با پست الکترونیکی از حق اشتراک خبرنامه بهره می‌برد و بعضی وقت‌ها، اخبار را از طریق "پادکست‌ها" گوش می‌دهد.
"پادکست‌ها"، رادیوهای اینترنتی هستند که محتوای گوناگونی را به‌صورت فایل‌های صوتی و یا تصویری در اختیار کاربران قرار می‌دهند. "پادکست‌ها"، نیز حق انتخاب را به مخاطب می‌دهد تا مشخص کند به کدام محتوای سایت‌های خبری می‌خواهد دسترسی پیدا کند.
ارایه پادکست‌ها در برخی از سایت‌های خبری داخلی و خارجی فارسی‌زبان مرسوم است و همچنین بعضی از وبلاگ‌های خبری نیز از رادیوهای اینترنتی برای ارایه اخبار استفاده می‌کنند.
از دیدگاه استادان ارتباطات "سایبرژورنالسیم" میان‌رشته‌ای است، اگر تا دیروز، روزنامه‌نگار، فنون مصاحبه و خبر را می‌دانست و در محیط روزنامه کار حرفه‌ای می‌کرد، امروز به‌عنوان "سایبرژورنالیست" باید از مهارت‌های رایانه‌ای و فناوری‌های نوین تا حد کافی برخوردار باشد، چراکه یک روزنامه سایبر، با ورود به محیط اینترنت و فضای سایبرژورنالیسم، دیگر یک نویسنده و روزنامه‌نگار خالص نیست. این روزنامه‌نگار تمام مراحلی که در یک روزنامه چاپی به عهده چندین نفر بود و همچنین مهارت‌های قبلی را مثل چاپ، انتشار، گرافیک و صفحه‌آرایی و عکس و... را فردی بر عهده دارد و خبر را با همه حواشی‌ای که دارد به مخاطب عرضه می‌کند.
مرکز مطالعات سایبرژورنالیسم
روزنامه‌نگاری آنلاین از زمان ورود تا به حال که روزهای زیادی از عمر آن نگذشته، بیشتر به‌صورت فردی مطرح بوده و بیشتر در محافل دانشگاهی و از زبان استادان ارتباطات و روزنامه‌نگاران معرفی شده است. اما مدتی است که "سایبرژورنالیسم" از سوی مراکز پژوهشی و تحقیقاتی، بیشتر مطالعه و آسیب‌شناسی می‌شود.
مرکز مطالعات سایبرژورنالیسم و مرکز آموزش همشهری، دو مرکزی است که نشست‌های تخصصی در رابطه با روزنامه‌نگاری آنلاین برگزار کرده است.
ضیایی‌پرور در خصوص مرکز مطالعات سایبرژورنالیسم دانشگاه آزاد اسلامی می‌گوید: این مرکز یکی از مراکز مطالعاتی پژوهشی و تحقیقاتی و زیرمجموعه معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات است که از سال 83 و به همت دانشجویان دکترای تخصصی علوم ارتباطات به‌طور رسمی کار خود را آغاز کرده است.
وی هدف این مرکز را متمرکز کردن مطالعات روی سایبرژورنالیسم به‌منظور راه‌اندازی دروس سایبرژورنالیسم و سپس رشته سایبرژورنالیسم در دانشگاه آزاد اسلامی دانست.
این مرکز از گروه‌های مطالعاتی و پژوهشی شامل تحقیق در محیط سایبر، فناوری‌های جدید ارتباطی، وبلاگ و نشریات الکترونیکی، روزنامه‌نگاری الکترونیکی و جامعه اطلاعاتی بهره می‌برد و همچنین ماهنامه‌ای با عنوان ماهنامه علمی مطالعات سایبرژورنالیسم منتشر می‌کند.
کارگاه روزنامه‌نگاری سایبر، سایت اینترنتی سایبرژورنالیسم، انتشار کتاب در زمینه روزنامه‌نگاری سایبر و برگزاری سمینارهای تخصصی از جمله وظایف این مرکز است.
سایت مرکز مطالعات سایبرژورنالیسم دانشگاه آزاد اسلامی به آدرس اینترنتی www.ertebatat.net قابل دسترسی است.
پیامدهای سایبرژورنالیسم
وبلاگ را شاید بتوان فرزندخوانده و یا هم‌خانواده‌ای نه‌چندان حرفه‌ای برای سایبرژورنالیسم عنوان کرد.
وقتی از سایبرژورنالیسم نام برده می‌شود، عده‌ای می‌خواهند که وبلاگ‌نویسان خبری را در زمره این گروه قرار دهند.
اما واقعیت برای استادان ارتباطات و روزنامه‌نگاران متفاوت است.
دکتر نمکدوست به‌عنوان یک روزنامه‌نگار معتقد است که روزنامه‌نگاری آنلاین و وبلاگ‌نویسی معادل هم نیستند و تفاوت‌های بسیاری دارند. وبلاگ‌ها همانند سایت‌های خبری محلی برای انتشار اخبار است، اما با این تفاوت که یک وبلاگ‌نویس ذهنیات خود را بدون ویرایش از لحاظ خبری و دستوری ارایه می‌کند و دنبال کردن یک هدف خاص فردی بدون نیاز به صرف وقت و هزینه، هم‌چون راه‌اندازی و طراحی سایت‌های خبری، یک نویسنده وبلاگ را تشویق به نوشتن می‌کند. ضیایی‌پرور در خصوص وبلاگ‌ها نظر متفاوتی دارد، وی می‌گوید: وبلاگ‌های غیرحرفه‌ای، به‌دلیل اینکه بخشی از نشریات الکترونیکی به‌شمار می‌روند، در واقع گام‌های اولیه ورود به سایبرژورنالیسم است.
وی می‌گوید: همان‌طور که در روزنامه‌ها ممکن است مطالبی از نویسنده‌هایی چاپ شود که به‌صورت معدود می‌نویسند، بنابراین وبلاگ‌ها طی کردن پیش‌نیازی برای ورود به روزنامه‌نگاری سایبر است. با این وجود، وبلاگ‌ها را می‌توان محلی برای انتشار اخبار و عقاید دانست، اما به‌نظر می‌رسد باید جدا از فضای "سایبرژورنالیسم" مطرح شوند و با واقعیت مجازی برای ایجاد فضای فکری و شخصی نویسندگانی که ممکن است روزنامه‌نگار باشند یا نه، مطرح شود.
سارا منصوری
