تاثیر فناورى اطلاعات بر سیستم هاى حمل و نقل

چند متر جلوتر از عوارضى بزرگراه تهران – کرج تابلوایى خود نمایى مى کند که چندین سال است در این محل نصب شده تا توجه رانندگانى را که از این مسیر مى گذرند را به خود جلب کند روى این تابلو نوشته شده است ” سرعت در این بزرگراه با رادار کنترل مى شود “ ، اما با وجود چنین هشدارى بسیارى از وسایل نقلیه که در خط یک این آزاد راه حرکت مى کنند سرعتى بیش از حد مجاز و گاه حتى نزدیک به دو برابر آن دارند چنانکه در اواخر سال گذشته یک خودرو پژوه 206 با سرعت سرسام آورى به عوارضى نزدیک شد و بدون گرفتن ترمز با برخورد به یک سکو به پرواز در آمد و بر سقف جایگاه عوارضى فرود آمد تا مشخص شود سرعت خودورها در این بزرگراه نه با رادار که حتى با چشم معمولى نیز کنترل نمى شود.
چنین وضعیتى در سیستم حمل و نقل کشور ما به وفور یافت مى شود و هراز چند گاهى سخن از ورود و استقرار یک تکنولوژى جدید نیز به میان مى آید، اما به نظر مى رسد چنین تکنولوژى هاى بیشتر جنبه تبلیغاتى نه کاربردى دارند.
امروزه فناورى اطلاعات در تمامى بخش هاى زندگى نفوذ کرده و عملا با گسترش سطح انتقال اطلاعات بهره ورى را در این عرصه ها افزایش داده است .
در حالیکه تکنولوژى اطلاعات در بسیارى از کشورها براى کمک به عبور و مرور وسایل نقلیه به کار گرفته شده است ، ما از این دریاى تکنولوژى چه بهره اى برده ایم ؟

حمل و نقل توام با فناورى اطلاعات
براى یافتن متولى فناورى اطلاعات در حمل و نقل کشور باید به خیابان دمشق و طبقه ششم ساختمان سازمان حمل و نقل و پایانه هاى کشور قدم گذاشت آن جاى که قرار است در طرح هاى که به زودى اجرا شود تحولى اساسى در وضعیت کنترل حمل و نقل جاده اى توسط سیستم هاى کامپیوترى و بـــا بهره ورى از توانایى هاى متخصصان این امر صورت گیرد .
سازمان حمل و نقل و پایانه هاى کشور در سال 1373 و براساس ماده یک مصوبه شوراى عالى ادارى و با ادغام وظایف معاونت حمل و نقل وزارت راه و ترابرى با وظایف شرکت سهامى خاص پایانه هاى عمومى وسایله نقلیه باربرى ایجاد شده پیش از آن به موجب قانون تغییر نام وزارت راه به وزارت راه و ترابرى که در سال 1353 تصویب شد فعالیت هاى مرتبط با حمل و نقل کشور را ابتدا توسط سازمان هماهنگى ترابرى کشور و در تشکیلات بعدى وزارت راه به معاونت حمل و نقل محوله شده بود.
دفتر فناورى اطلاعات این سازمان که مدت زمان کوتاهى با مدیریت مهندس حجت الله بهروز کار خود را آغاز کرده است پروژه ها و طرح هاى متعددى را براى گسترش فناورى اطلاعات در امر حمل و نقل جاده اى و از استفاده از سیستم هاى الکترونیکى قصد دارد سیستم سنتى و ناکار آمد فعلى اطلاعات جاده اى را تغییر دهد .
فناورى اطلاعات و ارتباطات (ICT ) با قابلیت رهایى اطلاعات از قید زمان و مکان تاثیر قــابل ملاحظه اى را در سیستم هاى حمل و نقل گذاشته است از آن جمله مى توان به ایــــــجاد و گسترش سیستم هاى هوشمند حمل و نقل ITS (Intelligent Transportation Ststems) ، سیستم هاى محل یابى جهانى و سیتم هاى رد یابى و هدایت وسایل نقلیه اشاره کرد.
مهم ترین دستاورد این سیستم ها بهبود برنامه ریزى و زمان بندى حمل و نقل ، بهبود و ارتقاع مدیریت حمل و نقل ، افزایش رضایت مشتریان و ذینفعان از بخش، ارتقاع ظرفیت جاده ها و بزرگراهها و کاهش ترافیک و تصادفات است .
تعامل ICT و حمل و نقل نیز در خود تعامل است . توسعه فناورین هاى کنفرانس الکترونیک و ویدئویى باعث کاهش مسافرت ها مى شود. هم چنین توسعه تجارت الکترونیک باعث تسهیل و افزایش مبادلات خواهد شد . برحسب تجارت سایر ملل ، توسعه کاربردهاى الکترونیک تقاضاى بخش حمل و نقل را افزایش مى دهد این تعاملات ، تهدیدها و فرصت هایى در پیش حمل و نقل قرار خواهد داد.
مواجه ICT با صنعت حمل و نقل در کشورهاى توسعه یافته منجر به تولید سیستم هاى هوشمند حمل و نقل ITS شده است .
ITS مجموعه اى از تکنولوژى هاست که روش ، ساختار ، طراحى و مدیریت سیتم هاى حمل و نقل جاده اى را تغییر مى دهد . اهمیت ITS تا اندازه ایست که در ساختار حمل و نقل کشورهاى توسعه یافته سازمانى به نام ITS در سطح ملى تاسیس شده است .
نقش دولت ها در قبال ITS به دو بخش ایجاد و زیر ساخت و اجرا تقسیم مى شود در برخى از کشورها (مانند ژاپن و آمریکا) دولت در هر دو بخش فعالیت مى کند ولى در برخى از کشورها مانند کانادا دولت مرکزى فقط امور مربوط به تحقیق ، هدایت و نظارت را انجام مى دهد و وظایف اجراى به موسسات وابسته به دولت و یا خصوصى واگذار مى شود.
مهندس حجت الله بهروز ، مدیر فناورى اطلاعات در سازمان حمل و نقل و پایانه ها درباره به کارگیرى و توسعه ITS در این سازمان مى گوید : فعالیت ها ى ما در چند عرصه در حال انجام است ، راه اندازى آزمایشى طرح امداد رسانى جاده اى از ابتداى سال 82 در سه محور تهران – اصفهان ، تهران – چالوس و تهران – مشهد استفاده از فناورى ماهواه اى (GPS) در کنترل اتوبوس هــا در جاده ( در حال حاضر آنتن و تجهیزات ارتباطى GPS روى 90 دستگاه اتوبوس در مسیر تهران – اصفهان نصب شده است )، نصب و راه اندازى تلفن گویا در ستاد و تهیه راهکار اجراى در سایر استان ها ، تهیه سیستم هاى اطلاعاتى پایه و...
مهندس بهروز در پاسخ به این پرسش که سازمان حمل و نقل در زمینه فــناورى اطلاعات چــــــه برنامه هاى دارد و این برنامه ها به چند دسته تقسیم و چه بخش هاى را در بر مى گیرد ؟ مى گوید: ما 9 پروژه و طرح را در زمینه فناورى اطلاعات در دست اجرا داریم که این طرح ها شــامل این موارد است : 1- طراحى وب سایت سازمان به آدرس WWW.tto-ir.org 2- امداد رسانى جاده اى و خدمات پلیس 110 ،3- سیستم اخذ عوارض الکترونیکى 4- پایگاه اطلاعات راهها تاسیسات جانبى 5- کارت هوشمند (ناوگان و رانندگان ) 6- کنترل مکانیزه خودروهاى ترانزیتى و شناورها 7- سیستم تلفن گــویا 8- اتوماسیون ادارى 9- پایگاه اطلاعات مسافرى (سیستم رزرواسیون و فروش بلیط).
وى در توضیح وب سایت سازمان مى گوید : این سایت به منظور اطلاع رسانى به روز و سریع ، بهره بردارى شد که شامل بخش هاى متعددى است مثلا در بخش اخبار و تازه ها هر گونه اطلاعات مرتبط با حمل و نقل کشور که در جراید به چاپ رسیده با ذکر منبع قابل دسترسى است . هم چنین آخرین وضعیت آمار جابجاى کالا و مسافر، آمار رانندگان و ترکیب ناوگان در بخش آمار و حمل و نقل وجود دارد و سایر آمارها ى حمل و نقلى نیز در حال اضافه شدن است . در بخش کتابخانه الکترونیکى این سایت کلیه آمارها و گزارش هاى حمل و نقلى ، مقالات و ترجمه ها ، قوانین و مصوبات و حتى آرشیو عکس هاى از جاده ها ، انواع ناوگان ها و پایانه ها نگهدارى مى شود.
بهروز دیگر بخش هاى این سایت را بدین شرح معرفى مى کند : کتاب زرد حمل و نقل ، درباره سازمان ، کتاب زرد سازمان ، معرفى پروژه ها، روال هاى سازمان و گروههاى پستى است . علاوه بر این سایت فوق داراى بخش انگلیسى است که به ارایه اطلاعات مربوط به روال هاى واردات ، صادرات ، ترانزیت و اخبار مرتبط مى پردازد.

اخذ عوارض به روش الکترونیکى
با گسترش آزاد راههاى داخل کشور موضوع اخد عوارض و تلف شدن وقت رانندگان در جایگاههاى اخذ عوارض بار دیگر این سئوال را مطرح کرده است که در زمانى که در بیشتر کشورها سیستم هاى اخذ عوارض به شکل الکترونیک در آمده چگونه هنوز در داخل کشور استفاده از سیستم دستى اخذ عوارض چنین رواج دارد.
مهندس بهروز در تعریف سیستم اخذ عوارض الکترونیکى مى گوید : اخذ عوارض الکترونیکى جزیى از سیستم هاى حمل و نقل هوشمند است که امکان اخذ عوارض در بزرگراهها را بدون توقف خودرو فراهم مى کند این کار به کمک تجهیز خودرو با ترانسپوندر(یا تگهاى الکترونیکى) ، ارتباط بى سیم سنسورهاى در جاده و در کنار جاده و سیستم هاى کامپیوترى سخت افزارى و نرم افزارى انجام مى شود . بدین ترتیب مى توان هر خودرو را به صورت منحصر به فرد شناسایى و عوارض آن را اخذ نمود. این امر مى تواند به کاهش ترافیک افزایش کاراى ، بهینه سازى زمان سفر و کاهش آلودگى کمک نماید .
به گفته مهندس بهروز سیستم اخذ عوارض الکترونیکى خود شامل چندین جز دیگر است به عنوان مثلا ETC (Electronic Toll Collection) مجموعه اى از تکنیک ها و فن آورى هاى است که به خودروها اجازه مى دهد بدون نیاز به هیچ عملى از طرف راننده از محل عوارضى عبور کند . اجزاى ETC مى تواند به دو بخش تقسیم شود،اجزا مسیر و مرکز خدمات مشترى که اجزا اصلى مسیر عبارتند از شناسایى اتوماتیک خودرو AVI (Automated Venicle Identification) ، طبقه بندى اتوماتیک خودرو و سیتم هاى ثبت تخلف ویدیویى .
رییس فناورى اطلاعات سازمان حمل و نقل در ادامه مى افزاید : کلیه اجزاى مسیر با یک کامپیوتر به نام کنترل کننده مسیر در ارتباط هستند و به وسیله آن کنترل مى شوند این کامپیوتر ورودى هاى خود را از AVI ، AVC، VEC دریافت مى کند و در عین حال با مرکز خدمات مشترى در ارتباط هستند که وظیفه مدیریت حساب ها ، اشتراک مشتریان ، صدور صورت حساب ها و رسیدگى به تخلفات و تهیه گزارش ها را بر عهده دارند.
به گفته بهروز فناورى شناسایى اتوماتیک خودروها به دو دسته تقسیم مى شود لیزرى و فرکـانس رادیویى ، سیستم هاى لیزرى از یک بارکد متصل به خودرو استفاده مى کند که در زمان عبور خودرو از مسیر به وسیله یک اسکن لیزرى خوانده مى شود اما سیستم رادیو فرکانسى از یک ترانسپوندر ( یا تگ الکترونیکى ) استفاده مى کند . یک تگ رادیو فرکانسى داخل یا روى خودرو نصب مى شود و براى تعیین اطلاعات خودرو و مشترى با آنتن رادیو فرکانسى ارتباط برقرار مى کند.
بهروز در تشریح طبقه بندى اتوماتیک خودرو AVC مى گوید: AVC به اجزا و پروسه هاى مختلفى اشاره دارد که سیستم هاى ETC به کمک آنها قادر به تشخیص و طبقه بندى خودرو و اخذ عوارض بر حسب این اطلاعات است . خودروها به رده هاى مختلفى تقسیم مى شوند مثل اتومبیل ، کامیون و اتوبوس که میزان عوارض براى این رده ها متفاوت است . سیستم هاى AVC شامل دستگاههایى در مسیر است که براى اندازه گیرى ویژگى هاى فیزیکى خودرو بکار مى رود . خروجى این دستگاهها به یک پردازنده AVC ارسال مى شود تا براساس آنها رده اى که خودرو در آن قرار مى گیرد تعیین کند در سیستم هاى AVC ، ETC براى تعیین میزان عوارض با تایید رده ثبت شده در تگ خودرو بکار مى رود .
وى هم چنین درباره سیستم تخلف ویدیویى VES مى گوید : VES به اجزا و پروسه هاى مختلفى در ETC اشاره دارد و به کمک آنها خودروهاى که در پرداخت عوارض تخلف کرده اند شناسایى مى کند . VES از پلاک خودروهاى که در مسیر ETC استفاده مى کند بدون اینکه تگ ETC معتبرى داشته باشند عکس مى گیرند از روى این عکس ها و به کمک سیستم مکانیزه یا دستى شماره پلاک خودرو استخراج مى شود.

آگاهى قبل از هر حادثه
سازمان حمل و نقل پایانه ها برنامه هاى کاربردى دیگرى را نیز براى بهره ورى از فناورى اطلاعات در نظر گرفته است از جمله ایجاد مرکز مانیتورینکى جاده ایست به نحوه اى که در نقاط مخـــتلفى از جاده هاى کشور که از نظر مکانى شرایط خاص دارند مانند نقاط حادثه خیز ، نقاط پرتردد و نقاطى که تغییرات آب و هواى شدید دارد ، دوربین هاى قرار گیرد و اطلاعات برداشت شده از این دوربین ها در یک مرکز مانیتورینگ مجهز در تهران یا شهرستان قابل مشاهده باشد.
به این ترتیب در صورت وقوع هر گونه تغییرات در شرایط اینمنى جاده ها مى توان قبل از بروز هر گونه حادثه سریعا به آگاه سازى عوامل لازم جهت رفع مشکل پرداخت و از بروز حادثه یا ادامه آن جلوگیرى به عمل آورد.
هم چنین به منظور تهیه و ایجاد یک پایگاه اطلاعاتى جامع و کامل از راههاى کشور سازمان حمل و نقل و پایانه هاى اقدام به جمع آورى اطلاعات مربوط به راهها و تاسیسات جانبى و ابنیه فنى مربوط به آن نمود در این آمار گیرى که در غالب طرحى تحت عنوان تهیه شناسنامه راهها و تاسیسات جانبى به اجرا در آمده از جدید ترین تکنولوژى روز یعنى استفاده از سیستم هاى تعیین موقعیت جهانى( GPS) بهره گیرى شده است . اطلاعات برداشت شده شامل 73 هزار کیلومتر از راههاى تحت پوشش وزارت راه و ترابرى است و در مرحله بعد قرار است اطلاعات 90 هزار کیلومتر راه روستاى نیز برداشت و در محیط GPS وارد گردد.
این سازمان هم چنین یک سى دى براى راهنماى راههاى ایران تهیه کرده که در آن علاوه بر این که راهها در طبقات مختلف از نظر نوع راه نمایش داده شده است محل تاسیسات و مکان هاى چــــــون پمپ هاى بنزین ، رستوران ها و واحدهاى خدمات و درمانى نمایان مى باشد.
هم چنین به منظور دسترسى سریع تر و آسان تر کاربران به اطلاعات راههاى کشور محیط Web-Gis راههاى ایران به دو زبان انگلیسى و فارسى ایجاد شده است در این محیط که آدرس دسترسى به آن WWW.iranroads.com است از امکاناتى چون بزرگ نمایى ، کوچک نمایى ، پرس و جو از تاسیسات و تسهیلات بین راهى ، نمایش مسیر بهینه بین دونقطه مبدا و مقصد و دکر شهرهاى بین مسیر و مسافت آنها از یکدیگر برخوردار مى باشد.

***
مطابق آمارها کشور ما از نظر تصادف و تلفات جاده اى جزو رتبه هاى نخست در دنیا است این موضوع ضرورت استفاده از فناورى هاى پیشرفته و به روز را در این عرصه یاد آور مى شود . باید امیدوار بود شاید در زمانى نه چندان دور فناروى اطلاعاتى در حمل و نقل چنان گسترش یابد که حداقل در این زمینه مرگ و میر جاده اى رتبه خود را کاهش دهیم .
نویسنده: مینو مومنى